Pierwszym z najwcześniej rozwijających się i dojrzewających zmysłów jest dotyk. Będąc jeszcze w brzuchu mamy dziecko odczuwa już ruchy wód płodowych, a także samo dostarcza sobie wrażeń czuciowych, poprzez dotykanie ścian brzucha.
Wszystkie niemowlaki zaczynają poznawać nowy otaczający ich świat od dotyku. Odgrywa on ważną rolę w umiejętnościach prawidłowego ssania, połykania, i reagowania na poznawane otoczenie. Dzięki temu zmysłowi uczymy się i wiemy, kiedy ktoś nas dotyka, możemy ocenić rozmiar, kształt i ciężar przedmiotów, a także stwierdzić, czy coś jest twarde, czy miękkie, zimne, czy ciepłe i czy może być źródłem bólu. Dotyk zapewnia nam też orientację w przestrzeni, więc nie musimy patrzeć, by wiedzieć, gdzie znajduje się dowolna część naszego ciała.
Skóra jest największym receptorem w ciele człowieka. Stanowi ona granicę człowieka i chroni go przed zewnętrznym środowiskiem. To właśnie w niej umieszczone są wyspecjalizowane zakończenia nerwowe, czyli receptory, które nieustannie przekazują do mózgu bodźce docierające do człowieka, z zewnątrz. Odczuwanie (rejestrowanie) bodźców dotykowych można podzielić na dwa rodzaje. Pierwsze receptory odpowiadają za czucie powierzchowne i zlokalizowane są płytko między naskórkiem, a skórą właściwą. Najwięcej tego rodzaju receptorów znajduje się w opuszkach palców, dłoniach podeszwie stóp, na języku, skórze warg, w okolicach erogennych. Reagują one na lekkie, bodźce. W drugim przypadku, receptory rejestrujące bodźce dotykowe, umieszczone są w głębszej warstwie skóry, zwanej skórą właściwą. Receptory te otaczają stawy, ścięgna, znajdują się w ściankach narządów wewnętrznych i naczyń krwionośnych. Dostarczają one nam informacje związane z kurczeniem się i rozciąganiem mięśni i ścięgien. Są także receptorami wibracji. Informacje te powstają głównie podczas ruchu. Takie czucie nazywamy głębokim.
W. Panfield przedstawił „Homonculus’a” czyli zniekształconą postać ludzką, odzwierciedlającą proporcjami ciała, ilość receptorów czuciowych w skórze człowieka.
Podsumowując należy stwierdzić, że struktury umieszczone w skórze i na jej powierzchni odbierają wrażenia lekkiego i głębokiego dotyku, nacisku, wibracji, ciepła, zimna, bólu i przesyłają te informacje do mózgu. Zmysł ten jest niezmiernie ważny w opanowaniu prawidłowej koordynacji ruchu, oraz w zaplanowaniu ruchu, który składa się z wielu elementów. Taka funkcja wymaga pewnej „wyobraźni” od ciała bazującej na doświadczeniach czuciowych. Udowodniono, że dotyk ma też duży wpływ na rozwój wzroku i do pewnego stopnia słuchu. Układ dotykowy, oddziałując na inne układy zmysłowe i ruchowe, pobudza wiele innych poziomów i obszarów w mózgu, aby ich praca była prawidłowa.
Mgr Daniel Pacha
Terapeuta Integracji Sensorycznej